Kosovo Economic Development and Challenges Post-Conflict
K
o
s
o
v
a
K
o
r
n
i
z
a
e
P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t
m
e
V
e
n
d
i
n
V
F
2
0
1
7
–
2
1
–
D
i
a
g
n
o
s
t
i
f
i
k
i
m
i
S
i
s
t
e
m
a
t
i
k
i
V
e
n
d
i
t
Konsultime publike
21 tetor 2016
KONTEKSTI VENDOR DHE
SFIDAT ZHVILLIMORE
2
K
o
s
o
v
a
:
E
k
o
n
o
m
i
e
b
r
i
s
h
t
ë
e
p
a
s
-
k
o
n
f
l
i
k
t
i
t
q
ë
k
a
a
s
p
i
r
a
t
a
p
ë
r
B
E
•
K
o
s
o
v
a
s
h
p
a
l
l
i
p
a
v
a
r
ë
s
i
n
ë
n
ë
s
h
k
u
r
t
n
ë
v
i
t
i
t
2
0
0
8
,
p
a
s
t
ë
q
e
n
i
t
p
r
o
t
e
k
t
o
r
a
t
i
O
K
B
-
s
ë
q
ë
n
g
a
v
i
t
i
1
9
9
9
.
Q
ë
a
t
ë
h
e
r
ë
K
o
s
o
v
a
k
a
b
ë
r
ë
p
ë
r
p
a
r
i
m
e
d
h
e
n
ë
f
r
o
n
t
i
n
e
k
o
n
o
m
i
k
e
d
h
e
n
ë
p
r
o
c
e
s
i
n
e
a
n
ë
t
a
r
ë
s
i
m
i
t
n
ë
B
E
.
M
i
r
ë
p
o
m
b
e
t
e
t
e
s
f
i
d
u
a
r
n
g
a
n
j
ë
n
u
m
ë
r
f
a
k
t
o
r
ë
s
h
t
ë
b
r
i
s
h
t
ë
s
i
s
ë
.
•
N
j
o
h
j
a
j
o
e
p
l
o
t
ë
d
i
p
l
o
m
a
t
i
k
e
m
b
e
t
e
t
p
e
n
g
e
s
ë
k
y
ç
e
.
K
o
s
o
v
a
ë
s
h
t
ë
n
j
o
h
u
r
s
i
e
p
a
v
a
r
u
r
n
g
a
1
0
9
n
g
a
t
ë
1
9
3
v
e
n
d
e
t
a
n
ë
t
a
r
e
t
ë
O
K
B
-
s
ë
,
d
h
e
2
3
n
g
a
2
8
s
h
t
e
t
e
a
n
ë
t
a
r
e
t
ë
B
E
-
s
ë
.
•
T
ë
t
j
e
r
a
s
h
k
a
q
e
t
ë
b
r
i
s
h
t
ë
s
i
s
ë
j
a
n
ë
:
s
i
s
t
e
m
i
i
d
o
b
ë
t
i
s
u
n
d
i
m
i
t
t
ë
s
ë
d
r
e
j
t
ë
s
;
m
u
n
g
e
s
a
e
k
o
h
e
z
i
o
n
i
t
n
d
ë
r
e
t
n
i
k
;
r
r
j
e
t
i
t
r
a
d
i
c
i
o
n
a
l
i
s
h
t
i
n
g
u
s
h
t
ë
i
l
i
d
h
j
e
v
e
d
h
e
b
e
s
n
i
k
ë
r
i
v
e
p
e
r
s
o
n
a
l
e
m
b
i
z
o
t
ë
r
o
n
m
a
r
r
ë
d
h
ë
n
i
e
t
a
f
a
r
i
s
t
e
;
p
a
p
u
n
ë
s
i
a
e
l
a
r
t
ë
e
t
ë
r
i
n
j
v
e
d
h
e
r
r
e
z
i
q
e
t
e
r
a
d
i
k
a
l
i
z
i
m
i
t
;
q
e
v
e
r
i
s
j
a
d
h
e
l
l
o
g
a
r
i
d
h
ë
n
i
a
e
d
o
b
ë
t
;
s
f
i
d
a
t
m
e
p
ë
r
f
s
h
i
r
j
e
n
e
p
a
k
i
c
a
v
e
d
h
e
i
n
t
e
g
r
i
m
i
n
e
t
ë
k
t
h
y
e
r
v
e
d
h
e
P
Z
H
B
V
-
v
e
;
d
h
e
r
a
j
o
n
e
t
e
p
r
a
p
a
m
b
e
t
u
r
a
.
•
K
o
s
o
v
a
ë
s
h
t
ë
k
a
n
d
i
d
a
t
p
o
t
e
n
c
i
a
l
p
ë
r
a
n
ë
t
a
r
ë
s
i
n
ë
B
E
.
N
ë
v
i
t
e
t
e
f
u
n
d
i
t
,
v
e
n
d
i
k
a
p
ë
r
s
h
p
e
j
t
u
a
r
p
r
o
c
e
s
i
n
e
i
n
t
e
g
r
i
m
i
t
n
ë
B
E
,
d
u
k
e
p
ë
r
f
s
h
i
r
ë
:
(
i
)
n
ë
n
s
h
k
r
i
m
i
n
e
M
a
r
r
ë
v
e
s
h
j
e
s
s
ë
S
t
a
b
i
l
i
z
i
m
-
A
s
o
c
i
i
m
i
t
(
S
A
A
)
m
e
B
E
-
n
ë
n
ë
t
e
t
o
r
2
0
1
5
e
c
i
l
a
k
a
h
y
r
ë
n
ë
f
u
q
i
m
ë
1
p
r
i
l
l
2
0
1
6
;
d
h
e
(
i
i
)
t
h
e
l
l
i
m
i
n
e
b
a
s
h
k
ë
r
e
n
d
i
m
i
t
m
e
K
E
-
n
ë
p
ë
r
p
o
l
i
t
i
k
a
t
e
k
o
n
o
m
i
k
e
d
h
e
ç
ë
s
h
t
j
e
t
e
q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
.
3
R
r
i
t
j
a
n
ë
K
o
s
o
v
ë
i
s
h
t
e
p
o
z
i
t
i
v
e
d
h
e
m
b
i
m
e
s
a
t
a
r
e
n
e
B
a
l
l
k
a
n
i
t
P
e
r
ë
n
d
i
m
o
r
Rritja reale e BPVsë, 2008-2016
Burimi:
Kalkulimet e stafit t
ë
Bank
ë
s Bot
ë
rore bazuar n
ë
t
ë
dh
ë
nat nga zyrat
komb
ë
tare t
ë
statistikave
.
4
Rritjen kryesisht e nget konsumi
i shtytur nga remitancat dhe ODA
Zbërthimi i rritjes reale të BPV-së së
Kosovës, 2011-2016
Remitancat dhe ODA në Kosovë,
përqindje e BPV-së, 2009-2012
5
(Përaf.)
Roli i kufizuar i eksporteve që mbeten të pasofistikuara
dhe pak të larmishme
Eksporti, përqindje e BPV-së 2009-13
Përbërja e eksporteve sipas
vendit
2005 (rrethi i brendshëm)
kundrejt 2014 (rrethi i jashtëm)
Përbërja e eksporteve sipas
grupeve të produkteve
2005 (rrethi i brendshëm)
kundrejt 2014 (rrethi i
jashtëm)
6
Burimi: WB WDI
Burimi: FDI Markets
Performanca e IHD-ve është e dobët dhe vendet e reja të
punës nga IHD-të ishin në sektorët e patregtueshëm
7
Grykat e ngushta të infrastrukturës
radhiten në mesin e pengesave
kryesore për rritjen e sektorit privat
…. Agjenda e reformës së klimës së investimeve ende nuk është përfunduar...
8
Rangimi në Të Bërit Biznes, 2017
68
43
51
60
…. dhe ndërmjetësimi financiar mbetet i ulët dhe qasja në financim problematike
Burimi: BEEPS 2013
Burimi: WB WDI
Burimi: BEEPS 2013
Burimi: BEEPS 2013
Kosova ka potencialin për të realizuar performancë të jashtëzakonshme të
rritjes nëse përdorë dividendin e vet demografik...
Piramida e popullsisë: krahasim Kosova kundrejt BeH
10
Bosnja dhe Hercegovina
...por vazhdon të ballafaqohet me papunësi të lartë strukturore,
norma të ulëta të pjesëmarrjes në fuqinë punëtore, dhe ...
Burimet:
Kalkulimet nga stafi i Bankës Botërore në bazë të enteve statistikore kombëtare.
Shënim:
Totali rajonal nuk e përfshin Kosovën.
Shkalla e papunësisë në Kosovë, përqindje e
FP-së, 2015
Burimet:
Të dhënat nga entet statistikore kombëtare dhe Eurostat 2015.
Shënim
: Të dhënat e Kosovës janë për popullsinë e moshës 15-64 vjeç.
Normat e aktivitetit si përqindje e
popullsisë mbi 15 vjeç, 2015
11
Hendeku
më i madh
gjinor në
Ballkanin
Perëndimo
r
... varësi të madhe nga të ardhurat jashtë pagave në ekonomitë familjare...
Kosova: Pjesa e të ardhurave sipas decilit të burimit dhe konsumit
Burimi: HBS, Agjencia Statistikore e Kosovës
12
... që çon drejt rënies së produktivitetit
Pagat dhe produktiviteti në Kosovë
Burimi
: Të dhënat e Ministrisë së Financave.
Shënim 100= 2003Q4
13
Burimet:
Kalkulimet nga stafi i Bankës Botërore në bazë të enteve statistikore kombëtare.
Shënim:
Totali rajonal nuk e përfshin Kosovën.
Shkalla e varfërisë në Kosovë, 2000-2013
Pavarësisht progresit në uljen e varfërisë, Kosova
mbetet një nga vendet më të varfra në Evropë
BPV-ja reale për krye banori, përqindja e të
ardhurave mesatare të BE-së për krye banori
Burimi
: Analiza e anketave të buxhetit të ekonomive familjare të
Kosovës nga ana e stafit të Bankës Botërore.
14
Kosova në një cikël të pafund...
15
Nevoja për të ribalancuar rritjen kah produktiviteti më i
lartë dhe konkurrenca më e madhe:
Përfitime margjinale në rënie:
tkurrja e ODA për
shkak të zvogëlimit të brengave rreth sigurisë;
ngadalësimi i ritmit të investimeve publike nga
përpjekjet për rindërtim në të kaluarën; dinamizmi i
sektorit të patregtueshëm pengohet nga tregu i vogël
i brendshëm.
Rritja e presionit shoqëror:
tejzgjatja e shkallës së
ulët të krijimit të vendeve të punës, trysnitë
demografike dhe emigrimi.
Aderimi në BE:
transformimi strukturor dhe
produktiviteti i shtuar për t'u përballur me forcat e
tregut konkurrues dhe sigurimi i mundësisë për të
zënë hapin në të ardhura.
Reformat për të mbështetur ribalancimin e rritjes kah
produktiviteti
më i lartë dhe
konkurrueshmëria
më e madhe:
Duke ruajtur disiplinën fiskale, të ricaktohen si prioritete
shpenzimet publike
dhe të
riorientohet tatimi
Të përmirësohet
sigurimi i energjisë
me anë të një strategjie të
përballueshme dhe gjithëpërfshirëse energjetike
Të plotësohen
rrjetet e infrastrukturës
dhe ekspansioni i
mjedisit
të biznesit
në sektorët e tregtueshëm për të nxjerrë përfitime nga
integrimi evropian.
Të forcohet përfshirja duke ndërtuar
kapitalin njerëzor
dhe duke
ofruar mundësi të barabarta me qëllim të shfrytëzimit të
resurseve të papunësisë/nënpunësimit.
Të përmirësohet
përgjegjësia e administrimit
të resurseve
mjedisore dhe natyrore të Kosovës
16
Ribalancim i rritjes kah produktiviteti më i lartë dhe konkurrenca më e madhe
Prioritetet kyçe
Ripërqëndrimi i agjendës së Kosovës për rritje kërkon ruajtjen e disa prej veçorive të ekonomisë së saj si gur themeltar, duke ngritur gjithnjë e më shumë shfrytëzimin
e faktorëve të prodhimit - resurset natyrore dhe njerëzore - të cilat në mënyrë kronike janë shfrytëzuar pak apo aspak. Kjo do të ndihmojë në zgjerimin e mundësive
që të varfrit të përmirësojnë mirëqenien e tyre, zvogëlojnë varfërinë, dhe promovojnë prosperitetin e përbashkët. Në mënyrë që të zgjerohet baza e ngushtë e
prodhimit të ekonomisë, t'i jepet hov krijimit të vendeve të punës, dhe të zvogëlohet varësia e madhe nga importet, strategjia aktuale e Kosovës për rritje duhet të
ndryshohet përgjatë gjithë spektrit përmes politikave të reja shoqërore, strukturore, makroekonomike dhe të qeverisjes.
17
Prioritetet e hollësishme
Përmirësimi i alokimit dhe efiçencës së
shpenzimeve publike
Forcimi i politikave dhe
administratës tatimore
Thellimi dhe zgjerimi i ndërmjetësimit
financiar
Përmirësimi i qeverisjes, sundimit të së
drejtës dhe klimës së investimeve
Reduktimi i grykave të ngushta
energjetike
Rritja e prodhimtarisë bujqësore
Garantimi i menaxhimit të
qëndrueshëm të resurseve natyrore
Reduktimi i grykave të ngushta në
transport
Ruajtja e stabilitetit
makroekonomik
Zvogëlimi i grykave të ngushta të
infrastrukturës dhe krijimi i një
mjedisi afarist më joshës
Administrim më i mirë dhe
produktivitet më i madh i resurseve
natyrore
Rritja e punësimit dhe produktivitetit
të punës përmes arsimimit
Rritja e cilësisë dhe barazisë së
mundësive përmes politikave të
punës
Rritja e cilësisë dhe barazisë së
mundësive përmes mbrojtjes
sociale
Ndërtimi i kapitalit njerëzor dhe
ofrimi i mundësive të barabarta
Reduktimi i grykave të ngushta në TIK
Rritja e cilësisë dhe barazisë
së mundësive përmes
shëndetësisë
18
A
n
e
k
s
:
P
r
i
o
r
i
t
e
t
e
t
e
h
o
l
l
ë
s
i
s
h
m
e
19
Prioritetet e hollësishme
20
H
a
r
m
o
n
i
z
i
m
i
m
ë
i
a
f
ë
r
t
i
b
u
x
h
e
t
i
t
m
e
n
e
v
o
j
a
t
z
h
v
i
l
l
i
m
o
r
e
d
h
e
p
ë
r
m
i
r
ë
s
i
m
i
i
a
l
o
k
i
m
i
t
d
h
e
e
f
i
ç
e
n
c
ë
s
s
ë
s
h
p
e
n
z
i
m
e
v
e
p
u
b
l
i
k
e
:
N
ë
n
j
ë
e
k
o
n
o
m
i
t
ë
e
u
r
o
i
z
u
a
r
,
k
a
p
a
c
i
t
e
t
i
p
ë
r
m
b
a
j
t
j
e
n
e
f
i
n
a
n
c
a
v
e
t
ë
s
h
ë
n
d
o
s
h
a
p
u
b
l
i
k
e
d
u
k
e
z
b
a
t
u
a
r
m
e
s
u
k
s
e
s
r
r
e
g
u
l
l
a
t
f
i
s
k
a
l
e
,
s
h
m
a
n
g
i
e
n
e
p
r
e
s
i
o
n
e
v
e
t
ë
s
h
p
e
n
z
i
m
e
v
e
n
g
a
f
u
s
h
a
t
j
o
p
r
i
o
r
i
t
a
r
e
,
d
h
e
g
j
e
n
e
r
i
m
i
n
e
t
ë
h
y
r
a
v
e
a
l
t
e
r
n
a
t
i
v
e
ë
s
h
t
ë
m
e
r
ë
n
d
ë
s
i
j
e
t
i
k
e
p
ë
r
t
ë
k
r
i
j
u
a
r
r
e
s
u
r
s
e
t
ë
m
j
a
f
t
u
e
s
h
m
e
t
ë
n
e
v
o
j
s
h
m
e
p
ë
r
i
n
v
e
s
t
i
m
e
p
u
b
l
i
k
e
p
ë
r
t
ë
p
ë
r
m
i
r
ë
s
u
a
r
k
o
n
k
u
r
r
e
n
c
ë
n
d
h
e
r
r
i
t
j
e
n
e
i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
n
g
a
s
e
k
t
o
r
i
p
r
i
v
a
t
m
e
r
r
i
t
j
e
n
e
s
h
p
e
n
z
i
m
e
v
e
t
ë
q
e
v
e
r
i
s
ë
t
ë
f
i
n
a
n
c
u
a
r
a
m
e
h
u
a
m
a
r
r
j
e
,
d
u
k
e
m
b
r
o
j
t
u
r
p
o
p
u
l
l
a
t
ë
n
e
v
a
r
f
ë
r
d
h
e
t
ë
n
d
j
e
s
h
m
e
n
g
a
g
o
d
i
t
j
e
t
e
p
a
p
a
r
a
s
h
i
k
u
a
r
a
.
N
ë
k
ë
t
ë
k
o
n
t
e
k
s
t
,
ç
e
l
ë
s
i
p
ë
r
t
h
y
e
r
j
e
n
e
g
r
y
k
a
v
e
t
ë
n
g
u
s
h
t
a
d
h
e
g
j
e
n
e
r
i
m
i
n
e
r
r
i
t
j
e
s
s
ë
p
r
o
d
u
k
t
i
v
i
t
e
t
i
t
ë
s
h
t
ë
t
ë
d
i
h
e
t
s
e
c
i
l
a
t
i
n
v
e
s
t
i
m
e
p
u
b
l
i
k
e
j
a
n
ë
t
ë
n
e
v
o
j
s
h
m
e
n
ë
c
i
l
a
t
f
u
s
h
a
,
n
ë
m
ë
n
y
r
ë
q
ë
t
ë
v
e
n
d
o
s
e
t
b
a
r
a
s
p
e
s
h
a
e
d
u
h
u
r
n
ë
m
e
s
t
ë
o
b
j
e
k
t
i
v
a
v
e
t
ë
s
t
a
b
i
l
i
z
i
m
i
t
d
h
e
z
h
v
i
l
l
i
m
i
t
.
F
o
r
c
i
m
i
i
p
o
l
i
t
i
k
a
v
e
d
h
e
a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
ë
s
t
a
t
i
m
o
r
e
:
P
l
o
t
ë
s
i
m
i
i
t
ë
g
j
i
t
h
a
n
e
v
o
j
a
v
e
f
i
s
k
a
l
e
d
o
t
ë
j
e
t
ë
m
ë
i
v
ë
s
h
t
i
r
ë
n
ë
t
ë
a
r
d
h
m
e
n
n
ë
s
e
,
s
i
ç
p
r
i
t
e
t
,
t
ë
h
y
r
a
t
k
u
f
i
t
a
r
e
d
o
t
ë
b
i
e
n
m
e
p
ë
r
p
a
r
i
m
i
n
e
i
n
t
e
g
r
i
m
i
t
n
ë
B
E
d
h
e
p
ë
r
p
a
r
i
m
i
n
e
m
a
r
r
ë
v
e
s
h
j
e
v
e
p
ë
r
t
r
e
g
t
i
t
ë
l
i
r
ë
.
N
j
ë
z
h
v
e
n
d
o
s
j
e
g
r
a
d
u
a
l
e
k
a
h
t
ë
h
y
r
a
t
v
e
n
d
o
r
e
d
h
e
t
a
t
i
m
i
i
d
r
e
j
t
p
ë
r
d
r
e
j
t
ë
ë
s
h
t
ë
e
d
o
m
o
s
d
o
s
h
m
e
d
h
e
e
b
ë
s
h
m
e
.
P
o
l
i
t
i
k
a
t
a
t
i
m
o
r
e
g
j
i
t
h
a
s
h
t
u
d
u
h
e
t
t
ë
r
e
f
l
e
k
t
o
j
ë
s
h
k
a
l
l
ë
n
e
p
a
j
t
u
e
s
h
m
ë
r
i
s
ë
,
m
a
d
h
ë
s
i
a
e
e
k
o
n
o
m
i
s
ë
j
o
f
o
r
m
a
l
e
(
e
c
i
l
a
ë
s
h
t
ë
v
l
e
r
ë
s
o
h
e
t
n
ë
2
7
-
3
5
p
ë
r
q
i
n
d
t
ë
b
r
u
t
o
p
r
o
d
u
k
t
i
t
v
e
n
d
o
r
)
,
d
h
e
k
a
p
a
c
i
t
e
t
i
i
a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
ë
s
t
a
t
i
m
o
r
e
p
ë
r
t
ë
p
ë
r
v
e
t
ë
s
u
a
r
p
r
a
k
t
i
k
a
t
e
d
u
h
u
r
a
m
ë
t
ë
m
i
r
a
n
d
ë
r
k
o
m
b
ë
t
a
r
e
.
T
h
e
l
l
i
m
i
d
h
e
z
g
j
e
r
i
m
i
i
n
d
ë
r
m
j
e
t
ë
s
i
m
i
t
f
i
n
a
n
c
i
a
r
ë
s
h
t
ë
m
e
r
ë
n
d
ë
s
i
p
ë
r
k
a
n
a
l
i
z
i
m
i
n
e
k
u
r
s
i
m
e
v
e
,
d
u
k
e
p
ë
r
f
s
h
i
r
ë
r
e
m
i
t
a
n
c
a
t
,
n
ë
p
ë
r
m
j
e
t
s
i
s
t
e
m
i
t
f
o
r
m
a
l
f
i
n
a
n
c
i
a
r
d
h
e
d
r
e
j
t
i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
p
r
o
d
u
k
t
i
v
e
d
h
e
k
r
i
j
i
m
i
t
t
ë
v
e
n
d
e
v
e
t
ë
p
u
n
ë
s
.
K
j
o
ë
s
h
t
ë
v
e
ç
a
n
ë
r
i
s
h
t
e
r
ë
n
d
ë
s
i
s
h
m
e
p
ë
r
s
h
k
a
k
s
e
m
ë
s
h
u
m
ë
s
e
9
8
p
ë
r
q
i
n
d
e
b
i
z
n
e
s
e
v
e
j
a
n
ë
m
i
k
r
o
n
d
ë
r
m
a
r
r
j
e
d
h
e
N
V
M
n
ë
p
r
o
n
ë
s
i
f
a
m
i
l
j
a
r
e
.
R
u
a
j
t
j
a
e
s
t
a
b
i
l
i
t
e
t
i
t
m
a
k
r
o
e
k
o
n
o
m
i
k
,
d
u
k
e
r
i
p
r
i
o
r
i
t
e
t
i
z
u
a
r
s
h
p
e
n
z
i
m
e
t
p
u
b
l
i
k
e
Prioritetet e hollësishme
21
P
ë
r
m
i
r
ë
s
i
m
i
i
q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
d
h
e
s
u
n
d
i
m
i
t
t
ë
s
ë
d
r
e
j
t
ë
s
:
Q
e
v
e
r
i
s
j
a
e
m
i
r
ë
ë
s
h
t
ë
n
j
ë
e
l
e
m
e
n
t
i
i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
ë
s
s
ë
b
u
t
ë
q
ë
ë
s
h
t
ë
e
d
o
m
o
s
d
o
s
h
m
e
p
ë
r
n
j
ë
e
k
o
n
o
m
i
t
ë
t
r
e
g
u
t
q
ë
f
u
n
k
s
i
o
n
o
n
m
i
r
ë
,
ë
s
h
t
ë
k
o
n
k
u
r
r
u
e
s
e
,
d
h
e
n
o
v
a
t
o
r
e
q
ë
k
a
f
l
a
k
u
r
t
r
a
s
h
ë
g
i
m
i
n
ë
s
o
c
i
a
l
i
s
t
e
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i
i
p
a
m
j
a
f
t
u
e
s
h
ë
m
d
h
e
p
e
r
f
o
r
m
a
n
c
a
e
i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
t
ë
q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
,
v
e
ç
a
n
ë
r
i
s
h
t
t
ë
m
e
t
a
t
e
s
i
s
t
e
m
i
t
g
j
y
q
ë
s
o
r
,
j
a
n
ë
n
j
ë
p
e
n
g
e
s
ë
m
a
d
h
o
r
e
p
ë
r
s
u
k
s
e
s
i
n
e
b
i
z
n
e
s
i
t
.
P
ë
r
s
h
k
a
k
s
e
k
ë
t
o
r
r
i
t
i
n
k
o
s
t
o
t
d
h
e
r
r
e
z
i
q
e
t
q
ë
l
i
d
h
e
n
m
e
t
ë
b
ë
r
i
t
b
i
z
n
e
s
,
a
t
o
e
i
n
k
u
r
a
j
o
j
n
ë
o
f
r
i
m
i
n
,
d
h
ë
n
i
e
n
,
m
a
r
r
j
e
n
d
h
e
l
y
p
j
e
n
e
r
y
s
h
f
e
t
i
t
.
T
r
a
j
t
i
m
i
i
z
b
r
a
z
ë
t
i
r
a
v
e
n
ë
i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
ë
n
e
b
u
t
ë
d
o
t
ë
n
d
i
h
m
o
j
ë
n
ë
f
o
r
c
i
m
i
n
e
k
o
h
e
z
i
o
n
i
t
s
o
c
i
a
l
.
B
e
g
a
t
i
m
i
i
m
j
e
d
i
s
i
t
t
ë
b
i
z
n
e
s
i
t
:
K
r
i
j
i
m
i
i
n
j
ë
k
u
a
d
r
i
e
f
e
k
t
i
v
l
i
g
j
o
r
,
r
r
e
g
u
l
l
a
t
o
r
d
h
e
a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v
p
ë
r
q
e
v
e
r
i
s
j
e
n
e
t
r
e
g
t
i
s
ë
d
h
e
i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
d
o
t
ë
n
d
i
h
m
o
j
ë
n
ë
z
m
a
d
h
i
m
i
n
e
k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e
t
ë
b
i
z
n
e
s
e
v
e
p
ë
r
t
’
i
b
ë
r
ë
b
a
l
l
ë
t
r
y
s
n
i
v
e
k
o
n
k
u
r
r
u
e
s
e
d
h
e
p
ë
r
t
’
u
l
i
d
h
u
r
m
e
z
i
n
x
h
i
r
ë
g
l
o
b
a
l
ë
t
ë
v
l
e
r
ë
s
,
d
u
k
e
k
r
i
j
u
a
r
k
ë
s
h
t
u
v
e
n
d
e
p
u
n
e
d
h
e
d
u
k
e
n
x
i
t
u
r
r
r
i
t
j
e
n
e
k
o
n
k
u
r
r
e
n
c
ë
s
,
n
o
v
a
c
i
o
n
i
t
d
h
e
p
r
o
d
u
k
t
i
v
i
t
e
t
i
t
.
K
a
n
e
v
o
j
ë
p
ë
r
t
ë
k
r
e
h
u
r
n
j
ë
n
u
m
ë
r
t
ë
p
o
l
i
t
i
k
a
v
e
q
ë
m
b
ë
s
h
t
e
s
i
n
t
r
e
g
t
i
n
ë
d
h
e
i
n
v
e
s
t
i
m
e
t
,
d
u
k
e
p
ë
r
f
s
h
i
r
ë
f
o
r
c
i
m
i
n
e
t
ë
d
r
e
j
t
a
v
e
p
r
o
n
ë
s
o
r
e
;
r
e
f
o
r
m
i
m
i
n
d
h
e
r
a
c
i
o
n
a
l
i
z
i
m
i
n
e
l
i
c
e
n
c
i
m
i
t
;
r
e
f
o
r
m
i
m
i
n
e
i
n
s
p
e
k
t
i
m
e
v
e
;
z
b
a
t
i
m
i
n
e
r
r
e
g
u
l
l
o
r
e
v
e
t
ë
d
o
g
a
n
ë
s
d
h
e
t
r
e
g
t
i
s
ë
;
r
a
c
i
o
n
a
l
i
z
i
m
i
n
e
s
i
s
t
e
m
e
v
e
t
ë
s
t
a
n
d
a
r
d
i
z
i
m
i
t
,
a
k
r
e
d
i
t
i
m
i
t
d
h
e
c
e
r
t
i
f
i
k
i
m
i
t
;
r
r
i
t
j
e
n
e
i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
t
ë
h
u
a
j
a
d
i
r
e
k
t
e
d
h
e
p
r
o
m
o
v
i
m
i
n
e
e
k
s
p
o
r
t
i
t
;
q
a
r
t
ë
s
i
m
i
n
e
k
o
m
p
e
t
e
n
c
a
v
e
m
b
i
k
o
n
k
u
r
r
e
n
c
ë
n
;
d
h
e
s
h
t
r
ë
n
g
i
m
i
n
e
p
a
r
a
m
e
t
r
a
v
e
r
r
e
g
u
l
l
u
e
s
p
ë
r
q
e
v
e
r
i
s
j
e
t
ë
k
o
r
p
o
r
a
t
a
v
e
,
r
a
p
o
r
t
i
m
f
i
n
a
n
c
i
a
r
d
h
e
a
u
d
i
t
i
m
.
T
ë
s
i
g
u
r
o
h
e
n
t
ë
d
r
e
j
t
a
t
p
r
o
n
ë
s
o
r
e
:
t
ë
z
h
v
i
l
l
o
h
e
t
t
r
e
g
u
i
t
o
k
ë
s
,
d
h
e
t
ë
b
a
s
h
k
ë
r
e
n
d
o
h
e
t
p
ë
r
d
o
r
i
m
i
i
t
ë
d
h
ë
n
a
v
e
g
j
e
o
g
r
a
f
i
k
e
k
o
m
b
ë
t
a
r
e
.
P
ë
r
m
ë
t
e
p
ë
r
,
K
o
s
o
v
a
t
a
s
h
m
ë
k
a
p
ë
r
p
a
r
ë
s
i
k
r
a
h
a
s
u
e
s
e
n
ë
d
i
s
a
m
a
l
l
r
a
(
v
e
s
h
j
e
t
,
t
e
k
s
t
i
l
e
t
d
h
e
m
a
l
l
r
a
t
u
s
h
q
i
m
o
r
e
)
d
h
e
s
h
ë
r
b
i
m
e
(
t
ë
u
d
h
ë
t
i
m
i
t
d
h
e
t
ë
k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
t
)
.
P
r
o
d
h
i
m
t
a
r
i
a
k
a
p
o
t
e
n
c
i
a
l
j
o
v
e
t
ë
m
p
ë
r
t
ë
n
x
i
t
u
r
t
ë
a
r
d
h
u
r
a
t
d
h
e
e
k
s
p
o
r
t
e
t
,
p
o
r
e
d
h
e
p
ë
r
t
ë
g
j
e
n
e
r
u
a
r
p
u
n
ë
s
i
m
n
ë
m
e
s
i
n
e
p
u
n
ë
t
o
r
ë
v
e
t
ë
k
u
a
l
i
f
i
k
u
a
r
d
h
e
t
ë
p
a
k
u
a
l
i
f
i
k
u
a
r
.
D
u
k
e
p
a
s
u
r
p
a
r
a
s
y
s
h
n
d
i
k
i
m
i
n
e
t
y
r
e
t
ë
d
r
e
j
t
p
ë
r
d
r
e
j
t
ë
n
ë
s
e
k
t
o
r
ë
t
e
t
j
e
r
ë
d
h
e
n
ë
f
o
r
m
i
m
i
n
e
k
a
p
i
t
a
l
i
t
n
j
e
r
ë
z
o
r
,
s
h
ë
r
b
i
m
e
t
m
o
d
e
r
n
e
,
t
ë
c
i
l
a
t
t
a
s
h
m
ë
j
a
n
ë
n
j
ë
b
u
r
i
m
m
a
d
h
o
r
i
t
ë
a
r
d
h
u
r
a
v
e
,
k
a
n
ë
p
o
t
e
n
c
i
a
l
i
n
p
ë
r
t
ë
t
r
a
n
s
f
o
r
m
u
a
r
e
k
o
n
o
m
i
n
ë
e
K
o
s
o
v
ë
s
.
M
e
g
j
i
t
h
a
t
ë
,
p
r
o
d
h
i
m
t
a
r
i
a
d
h
e
s
h
ë
r
b
i
m
e
t
m
o
d
e
r
n
e
j
a
n
ë
p
e
n
g
u
a
r
n
g
a
m
a
n
g
ë
s
i
t
ë
e
m
ë
d
h
a
r
r
e
g
u
l
l
a
t
o
r
e
d
h
e
i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
o
r
e
.
G
a
r
a
n
t
i
m
i
i
f
u
r
n
i
z
i
m
i
t
t
ë
b
e
s
u
e
s
h
ë
m
d
h
e
t
ë
p
ë
r
b
a
l
l
u
e
s
h
ë
m
m
e
e
n
e
r
g
j
i
:
P
a
s
i
g
u
r
i
a
e
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
k
a
k
o
s
t
o
t
ë
r
ë
n
d
a
p
ë
r
b
i
z
n
e
s
e
t
d
h
e
ë
s
h
t
ë
p
e
n
g
e
s
a
m
ë
e
m
a
d
h
e
p
ë
r
t
ë
r
h
e
q
j
e
n
e
I
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
t
ë
H
u
a
j
a
D
i
r
e
k
t
e
t
ë
c
i
l
ë
s
i
s
ë
s
ë
l
a
r
t
ë
n
ë
K
o
s
o
v
ë
.
T
ë
q
e
n
i
t
t
ë
v
a
r
u
r
n
g
a
f
u
r
n
i
z
u
e
s
i
t
e
j
a
s
h
t
ë
m
n
u
k
ë
s
h
t
ë
r
e
a
l
e
q
o
f
t
ë
n
g
a
p
i
k
ë
p
a
m
j
a
e
s
i
g
u
r
i
s
ë
s
ë
f
u
r
n
i
z
i
m
i
t
q
o
f
t
ë
n
g
a
p
i
k
ë
p
a
m
j
a
e
k
o
s
t
o
s
.
D
e
f
i
c
i
t
e
t
a
f
a
t
s
h
k
u
r
t
r
a
t
ë
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
m
u
n
d
t
ë
a
d
r
e
s
o
h
e
n
p
j
e
s
ë
r
i
s
h
t
m
e
i
n
t
e
r
k
o
n
e
k
s
i
o
n
i
n
e
s
h
t
u
a
r
r
a
j
o
n
a
l
.
M
i
r
ë
p
o
n
ë
a
f
a
t
t
ë
g
j
a
t
ë
,
p
a
s
m
a
r
r
j
e
s
p
a
r
a
s
y
s
h
t
ë
k
o
s
t
o
s
s
ë
e
f
e
k
t
e
v
e
a
n
ë
s
o
r
e
m
j
e
d
i
s
o
r
e
d
h
e
s
o
c
i
a
l
e
,
a
l
t
e
r
n
a
t
i
v
a
e
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
m
e
k
o
s
t
o
n
m
ë
t
ë
u
l
ë
t
k
a
g
j
a
s
a
t
ë
p
ë
r
f
s
h
i
j
ë
n
j
ë
p
ë
r
z
i
e
r
j
e
t
ë
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
s
ë
r
i
p
ë
r
t
ë
r
i
t
s
h
m
e
,
m
a
s
a
v
e
t
ë
e
f
i
ç
e
n
c
ë
s
s
ë
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
d
h
e
n
j
ë
t
e
r
m
o
c
e
n
t
r
a
l
t
ë
r
i
m
e
l
ë
n
d
ë
d
j
e
g
ë
s
e
f
o
s
i
l
e
q
ë
d
o
t
ë
z
ë
v
e
n
d
ë
s
o
n
t
e
t
e
r
m
o
c
e
n
t
r
a
l
i
n
e
v
j
e
t
r
u
a
r
m
e
d
j
e
g
i
e
t
h
ë
n
g
j
i
l
l
i
,
K
o
s
o
v
a
A
.
N
j
ë
s
t
u
d
i
m
i
B
a
n
k
ë
s
B
o
t
ë
r
o
r
e
,
q
ë
t
a
s
h
ë
s
h
t
ë
d
u
k
e
u
p
ë
r
d
i
t
ë
s
u
a
r
,
q
ë
v
l
e
r
ë
s
o
n
o
p
s
i
o
n
e
t
e
K
o
s
o
v
ë
s
p
ë
r
f
u
r
n
i
z
i
m
d
o
t
ë
v
l
e
r
ë
s
o
j
ë
a
l
t
e
r
n
a
t
i
v
a
t
e
t
i
l
l
a
t
ë
e
n
e
r
g
j
i
s
ë
.
T
k
u
r
r
j
a
e
g
r
y
k
a
v
e
t
ë
n
g
u
s
h
t
a
n
ë
t
r
a
n
s
p
o
r
t
d
h
e
T
I
K
:
N
ë
n
j
ë
e
k
o
n
o
m
i
t
ë
v
o
g
ë
l
d
h
e
p
a
d
a
l
j
e
n
ë
d
e
t
,
l
i
d
h
s
h
m
ë
r
i
a
ë
s
h
t
ë
k
r
i
t
i
k
e
p
ë
r
i
n
t
e
g
r
i
m
i
n
e
s
u
k
s
e
s
s
h
ë
m
m
e
t
r
e
g
j
e
t
r
a
j
o
n
a
l
e
d
h
e
g
l
o
b
a
l
e
.
K
o
s
o
v
a
k
a
i
n
v
e
s
t
u
a
r
s
h
u
m
ë
n
ë
k
a
p
i
t
a
l
t
ë
r
i
f
i
z
i
k
,
p
o
r
i
n
v
e
s
t
i
m
i
n
ë
a
u
t
o
s
t
r
a
d
a
t
ë
r
e
j
a
r
r
e
z
i
k
o
n
l
ë
n
i
e
n
m
ë
n
j
a
n
ë
t
ë
i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e
t
j
e
r
a
p
u
b
l
i
k
e
.
G
j
i
t
h
a
s
h
t
u
m
e
r
ë
n
d
ë
s
i
s
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
p
ë
r
k
o
n
k
u
r
r
e
n
c
ë
n
e
K
o
s
o
v
ë
s
ë
s
h
t
ë
t
r
a
j
t
i
m
i
i
g
r
y
k
a
v
e
t
ë
n
g
u
s
h
t
a
i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
o
r
e
n
ë
k
o
m
u
n
i
k
i
m
e
t
d
i
g
j
i
t
a
l
e
t
ë
b
r
e
z
i
t
t
ë
g
j
e
r
ë
,
t
ë
c
i
l
a
t
m
u
n
d
t
ë
h
a
p
i
n
r
r
u
g
ë
n
p
ë
r
r
r
i
t
j
e
n
e
t
ë
a
r
d
h
u
r
a
v
e
d
h
e
k
r
i
j
i
m
i
n
e
v
e
n
d
e
v
e
t
ë
p
u
n
ë
s
.
Z
v
o
g
ë
l
i
m
i
i
g
r
y
k
a
v
e
t
ë
n
g
u
s
h
t
a
t
ë
i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
ë
s
d
h
e
k
r
i
j
i
m
i
i
n
j
ë
m
j
e
d
i
s
i
m
ë
j
o
s
h
ë
s
p
ë
r
b
i
z
n
e
s
Prioritetet e hollësishme
22
R
r
i
t
j
a
e
p
u
n
ë
s
i
m
i
t
d
h
e
p
r
o
d
u
k
t
i
v
i
t
e
t
i
t
t
ë
p
u
n
ë
s
p
ë
r
m
e
s
a
r
s
i
m
i
m
i
t
:
M
ë
s
h
u
m
ë
v
e
n
d
e
p
u
n
e
d
h
e
p
u
n
ë
t
o
r
ë
t
m
ë
p
r
o
d
u
k
t
i
v
j
a
n
ë
m
e
r
ë
n
d
ë
s
i
j
e
t
i
k
e
p
ë
r
n
d
ë
r
t
i
m
i
n
e
k
a
p
i
t
a
l
i
t
n
j
e
r
ë
z
o
r
q
ë
ë
s
h
t
ë
i
n
e
v
o
j
s
h
ë
m
p
ë
r
t
ë
g
a
r
a
n
t
u
a
r
q
ë
f
a
m
i
l
j
e
t
m
e
t
ë
a
r
d
h
u
r
a
t
ë
u
l
ë
t
a
m
a
r
r
i
n
p
j
e
s
ë
n
ë
d
h
e
p
ë
r
f
i
t
o
j
n
ë
n
g
a
r
r
i
t
j
a
e
k
o
n
o
m
i
k
e
.
K
o
s
o
v
a
k
a
n
j
ë
p
o
p
u
l
l
s
i
t
ë
r
e
d
h
e
n
j
ë
d
i
v
i
d
e
n
d
d
e
m
o
g
r
a
f
i
k
p
o
t
e
n
c
i
a
l
i
s
h
t
t
ë
m
a
d
h
,
q
ë
e
b
ë
n
a
g
j
e
n
d
ë
n
e
p
u
n
ë
s
a
q
m
ë
k
r
i
t
i
k
e
.
P
ë
r
m
i
r
ë
s
i
m
i
i
c
i
l
ë
s
i
s
ë
d
h
e
r
e
l
e
v
a
n
c
ë
s
s
ë
a
r
s
i
m
i
t
n
ë
t
ë
g
j
i
t
h
a
n
i
v
e
l
e
t
d
h
e
g
a
r
a
n
t
i
m
i
i
q
a
s
j
e
s
s
ë
b
a
r
a
b
a
r
t
ë
n
ë
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
e
a
r
s
i
m
i
m
i
t
n
ë
m
o
s
h
a
t
e
h
e
r
s
h
m
e
ë
s
h
t
ë
h
a
p
i
i
p
a
r
ë
q
ë
d
u
h
e
t
t
ë
p
l
o
t
ë
s
o
h
e
t
m
e
m
ë
s
h
u
m
ë
m
u
n
d
ë
s
i
p
ë
r
t
ë
f
i
t
u
a
r
s
h
k
a
t
h
t
ë
s
i
t
ë
q
ë
j
a
n
ë
d
u
k
e
i
k
ë
r
k
u
a
r
p
u
n
ë
d
h
ë
n
ë
s
i
t
p
r
i
v
a
t
ë
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i
i
k
ë
t
y
r
e
s
h
k
a
t
h
t
ë
s
i
v
e
h
a
p
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
e
p
u
n
ë
s
i
m
i
t
p
ë
r
p
a
g
a
,
p
o
r
g
j
i
t
h
a
s
h
t
u
m
u
n
d
t
ë
s
t
i
m
u
l
o
j
ë
m
ë
s
h
u
m
ë
v
e
t
ë
p
u
n
ë
s
i
m
d
h
e
s
i
p
ë
r
m
a
r
r
ë
s
i
n
ë
f
u
s
h
a
t
ë
t
i
l
l
a
s
i
a
g
r
o
b
i
z
n
e
s
i
,
v
e
n
d
e
p
u
n
e
t
ë
m
u
n
d
ë
s
u
a
r
a
n
g
a
s
e
k
t
o
r
i
i
t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s
ë
s
ë
i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t
d
h
e
k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
t
(
T
I
K
)
,
s
i
d
h
e
s
e
k
t
o
r
ë
t
ë
t
j
e
r
ë
t
ë
s
a
p
o
d
a
l
ë
.
D
u
k
e
p
a
s
u
r
p
a
r
a
s
y
s
h
p
j
e
s
ë
m
a
r
r
j
e
n
s
k
a
j
s
h
ë
m
t
ë
u
l
ë
t
n
ë
f
u
q
i
n
ë
p
u
n
ë
t
o
r
e
n
ë
K
o
s
o
v
ë
,
n
e
v
o
j
i
t
e
n
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
p
ë
r
m
i
r
ë
s
u
a
r
a
p
ë
r
g
r
a
t
ë
d
h
e
p
a
k
i
c
a
t
.
R
r
i
t
j
a
e
c
i
l
ë
s
i
s
ë
d
h
e
b
a
r
a
z
i
s
ë
s
ë
m
u
n
d
ë
s
i
v
e
p
ë
r
m
e
s
p
o
l
i
t
i
k
a
v
e
t
ë
p
u
n
ë
s
,
m
b
r
o
j
t
j
e
s
s
o
c
i
a
l
e
d
h
e
s
h
ë
n
d
e
t
ë
s
i
s
ë
:
P
ë
r
p
ë
r
f
s
h
i
r
j
e
d
h
e
k
o
h
e
z
i
o
n
m
ë
t
ë
m
a
d
h
s
o
c
i
a
l
,
n
e
v
o
j
i
t
e
n
p
o
l
i
t
i
k
a
p
ë
r
t
ë
r
r
i
t
u
r
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
p
ë
r
t
ë
g
j
i
t
h
a
g
r
u
p
e
t
p
a
s
u
r
o
r
e
,
e
t
n
i
k
e
d
h
e
r
a
j
o
n
a
l
e
p
ë
r
q
a
s
j
e
n
ë
k
u
j
d
e
s
s
h
ë
n
d
e
t
ë
s
o
r
,
a
r
s
i
m
d
h
e
m
b
r
o
j
t
j
e
s
o
c
i
a
l
e
n
ë
m
ë
n
y
r
ë
t
ë
b
a
r
a
b
a
r
t
ë
.
N
j
ë
p
j
e
s
ë
e
m
a
d
h
e
e
p
o
p
u
l
l
s
i
s
ë
ë
s
h
t
ë
e
n
d
j
e
s
h
m
e
n
d
a
j
g
o
d
i
t
j
e
v
e
t
ë
p
a
p
r
i
t
u
r
a
n
ë
t
ë
a
r
d
h
u
r
a
d
h
e
r
i
k
t
h
i
m
i
t
n
ë
v
a
r
f
ë
r
i
,
d
h
e
r
r
j
e
t
a
e
s
i
g
u
r
i
s
ë
s
o
c
i
a
l
e
k
a
z
b
r
a
z
ë
t
i
r
a
t
ë
m
ë
d
h
a
.
N
d
ë
r
t
i
m
i
i
i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
,
p
ë
r
m
i
r
ë
s
i
m
i
i
s
h
ë
n
j
e
s
t
r
i
m
i
t
,
d
h
e
d
u
k
e
i
b
ë
r
ë
m
ë
e
f
i
k
a
s
e
s
h
p
e
n
z
i
m
e
t
p
u
b
l
i
k
e
n
ë
s
h
ë
n
d
e
t
ë
s
i
,
a
r
s
i
m
,
s
h
ë
r
b
i
m
e
t
ë
p
u
n
ë
s
i
m
i
t
,
d
h
e
a
s
i
s
t
e
n
c
ë
s
o
c
i
a
l
e
s
i
i
n
s
t
a
n
c
ë
e
f
u
n
d
i
t
,
d
o
t
ë
p
r
o
m
o
v
o
j
ë
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
b
a
r
a
b
a
r
t
a
d
h
e
m
b
r
o
j
t
j
e
a
f
a
t
s
h
k
u
r
t
ë
r
.
D
u
k
e
p
a
s
u
r
p
a
r
a
s
y
s
h
h
i
s
t
o
r
i
n
ë
e
K
o
s
o
v
ë
s
,
s
h
ë
n
j
e
s
t
r
i
m
i
d
h
e
m
b
u
l
e
s
a
m
ë
e
m
i
r
ë
m
e
m
b
r
o
j
t
j
e
s
o
c
i
a
l
e
ë
s
h
t
ë
m
e
r
ë
n
d
ë
s
i
p
a
r
ë
s
o
r
e
,
d
h
e
m
b
ë
s
h
t
e
t
j
a
b
u
x
h
e
t
o
r
e
d
u
h
e
t
t
ë
d
r
e
j
t
o
h
e
t
k
a
h
t
ë
v
a
r
f
r
i
t
d
h
e
j
o
k
a
h
g
r
u
p
e
t
e
v
e
ç
a
n
t
a
t
ë
i
n
t
e
r
e
s
i
t
.
M
a
n
g
ë
s
i
t
ë
n
ë
p
ë
r
f
s
h
i
r
j
e
n
d
h
e
p
j
e
s
ë
m
a
r
r
j
e
n
e
g
r
a
v
e
n
ë
t
ë
g
j
i
t
h
a
n
i
v
e
l
e
t
e
s
h
o
q
ë
r
i
s
ë
p
a
r
a
q
e
s
i
n
s
h
q
e
t
ë
s
i
m
m
a
d
h
o
r
.
R
e
z
u
l
t
a
t
e
t
s
h
ë
n
d
e
t
ë
s
o
r
e
m
u
n
d
t
ë
p
ë
r
m
i
r
ë
s
o
h
e
n
d
u
k
e
z
h
v
e
n
d
o
s
u
r
f
o
k
u
s
i
n
n
g
a
s
p
i
t
a
l
e
t
n
ë
k
u
j
d
e
s
i
n
p
a
r
ë
s
o
r
,
u
j
ë
d
h
e
k
u
s
h
t
e
t
s
a
n
i
t
a
r
e
p
ë
r
t
ë
p
l
o
t
ë
s
u
a
r
n
e
v
o
j
a
t
t
h
e
m
e
l
o
r
e
.
P
ë
r
f
s
h
i
r
j
e
m
ë
e
m
a
d
h
e
d
u
k
e
n
d
ë
r
t
u
a
r
k
a
p
i
t
a
l
i
n
n
j
e
r
ë
z
o
r
d
h
e
d
u
k
e
o
f
r
u
a
r
m
u
n
d
ë
s
i
t
ë
b
a
r
a
b
a
r
t
a
Pyetjet
23
A do të pajtoheshit që prioritetet e identifikuara nga SCD janë të duhurat për Kosovën?
Sipas pikëpamjeve tuaja, cilat janë tri sfidat/pengesat e para për zhvillimin e Kosovës,
që duhet të tejkalohen për të krijuar më shumë vende pune dhe për të rritur
prosperitetin?
Synimet e Grupit të Bankës Botërore janë për t'i dhënë fund varfërisë së skajshme dhe
për të promovuar prosperitetin e përbashkët. Për të kontribuuar për këto synime në
Kosovë, në cilat tri fushat prioritare duhet të përqendrojë vëmendjen dhe resurset e
veta WBG (GBB)- duke përfshirë dijeninë/studimet - në pesë vitet e ardhshme? Ku e
shihni avantazhin krahasues të një institucioni të tillë si WBG (GBB)?
JU FALEMINDERIT!
24
Kosovo's economic progress post-independence in 2008, aspirations for EU integration, challenges of fragile governance, ethnic tensions, high youth unemployment, and potential for EU membership. The country has shown positive growth compared to the Balkans, driven by remittances and foreign aid. Export limitations and trade focus on agricultural and mineral products are factors affecting economic diversification.
Download Presentation
Please find below an Image/Link to download the presentation.
The content on the website is provided AS IS for your information and personal use only. It may not be sold, licensed, or shared on other websites without obtaining consent from the author. Download presentation by click this link. If you encounter any issues during the download, it is possible that the publisher has removed the file from their server.
E N D
Presentation Transcript
Kosova Korniza e Partneritetit me Vendin VF2017 21 Diagnostifikimi Sistematik i Vendit Konsultime publike 21 tetor 2016
KONTEKSTI VENDOR DHE SFIDAT ZHVILLIMORE 2
Kosova: Ekonomi e brisht e pas-konfliktit q ka aspirata pr BE Kosova shpalli pavar sin n shkurt n vitit 2008, pas t qenit protektorat i OKB-s q nga viti 1999. Q at her Kosova ka b r p rparim edhe n frontin ekonomik edhe n procesin e an tar simit n BE. Mir po mbetet e sfiduar nga nj num r faktor sh t brisht sis . Njohja jo e plot diplomatike mbetet penges ky e. Kosova sht njohur si e pavarur nga 109 nga t 193 vendet an tare t OKB-s , dhe 23 nga 28 shtete an tare t BE-s . T tjera shkaqe t brisht sis jan : sistemi i dob t i sundimit t s drejt s; mungesa e kohezionit nd retnik; rrjeti tradicionalisht i ngusht i lidhjeve dhe besnik rive personale mbizot ron marr dh niet afariste; papun sia e lart e t rinjve dhe rreziqet e radikalizimit; qeverisja dhe llogaridh nia e dob t; sfidat me p rfshirjen e pakicave dhe integrimin e t kthyerve dhe PZHBV-ve; dhe rajonet e prapambetura. Kosova sht kandidat potencial p r an tar si n BE. N vitet e fundit, vendi ka p rshpejtuar procesin e integrimit n BE, duke p rfshir : (i) n nshkrimin e Marr veshjes s Stabilizim-Asociimit (SAA) me BE-n n tetor 2015 e cila ka hyr n fuqi m 1 prill 2016; dhe (ii) thellimin e bashk rendimit me KE-n p r politikat ekonomike dhe shtjet e qeverisjes. 3
Rritja n Kosov ishte pozitive dhe mbi mesataren e Ballkanit Per ndimor Rritja reale e BPVs , 2008-2016 7.00 6.00 Kosova EJL6 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 0.00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 -1.00 -2.00 Burimi: Kalkulimet e stafit t Bank s Bot rore bazuar n t dh nat nga zyrat komb tare t statistikave. 4
Rritjen kryesisht e nget konsumi i shtytur nga remitancat dhe ODA Zb rthimi i rritjes reale t BPV-s s Kosov s, 2011-2016 Remitancat dhe ODA n Kosov , p rqindje e BPV-s , 2009-2012 8.0% 6.0% 10.5 4.4% 4.1% 4.0% 3.4% 2.9% 2.8% 2.0% 3 1.2% 2.9 2.2 2.3 17.2 0.0% 11.2 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1.9 9.4 8.4 7.6 4.1 -2.0% (P raf.) -4.0% -6.0% Konsumi Investimet Eksporti neto Rritja reale e BPV Net ODA percent of GDP (2009-12) Personal Remittances percent of GDP (2009-12) 5
Roli i kufizuar i eksporteve q mbeten t pasofistikuara dhe pak t larmishme Eksporti, p rqindje e BPV-s 2009-13 49.6 39.1 34.3 32.9 29.6 18.4 Kosovo Albania BiH FYR Macedonia Montenegro Serbia Agriproduce 13% Western Balkans 39% Mineral products P rb rja e eksporteve sipas grupeve t produkteve 2005 (rrethi i brendsh m) kundrejt 2014 (rrethi i jasht m) P rb rja e eksporteve sipas vendit 2005 (rrethi i brendsh m) kundrejt 2014 (rrethi i jasht m) Light mnfg 9% 13% 51% 15% 4% China & india 22% Chemicals 6% 6% 16% Machinery 4% Other 39% 10% 44% Italy 15% Base metals 52% Other European 6
Performanca e IHD-ve sht e dobt dhe vendet e reja t pun s nga IHD-t ishin n sektor t e patregtuesh m IHD, hyrja neto p r krye banori (US$) IHD, hyrja neto (% BPV) 8,000 40 6,000 4,000 30 2,000 0 20 KSV BIH MKD ALB SVN SRB HRV MNE 2004-2009 2010-2015 10 Vendet e pun s t krijuara nga projektet e IHD-ve n Kosov 4,000 0 3,000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2,000 1,000 -10 0 KSV ALB BIH HRV MKD MNE SRB SVN Burimi: WB WDI 7 Burimi: FDI Markets
Grykat e ngushta t infrastrukturs radhiten n mesin e pengesave kryesore p r rritjen e sektorit privat . Agjenda e reform s s klim s s investimeve ende nuk sht p rfunduar... Sfidat e infrastruktur s Rangimi n T B rit Biznes, 2017 60 Percent of firms identifying electricity as a major constraint 50 180 163 160 129 140 114 40 120 100 80 68 63 60 29 51 43 44 60 33 40 23 20 13 22 20 18 20 0 10 9 7 6 5 5 4 4 2 0 KSV MCD ALB BiH SRB MNE ECA Burimi: BEEPS 2013 dhe EBRD 8
. dhe ndrmjetsimi financiar mbetet i ult dhe qasja n financim problematike 70 65 Burimet e financimit t investimeve nga firmat private, % Internal Resources Banks Kredit vendore p r sektorin privat, si % e BPV-s 55 60 54 52 51 Supplier Credit Stock Market Other 2005 2015 50 44 42 41 100 35 40 34 28 30 23 75 17 15 20 50 10 81 81 71 62 56 0 55 25 KSV ALB SRB MKD BIH SVN HRV 0 Kosovo Albania BiH Macedonia Montenegro Serbia Burimi: WB WDI P rqindja e firmave q identifikojn qasjen n financim (A2F) si penges madhore p r rritjen % Small (5-19) Burimi: BEEPS 2013 Vlera e kolateralit e nevojshme p r nj kredi % e shum s s kredis 80 300 Medium (20-99) Large (100+) 299 62 276 60 255 243 45 200 43 190 40 29 150 22 20 100 19 17 14 14 20 12 10 8 8 7 6 5 4 0 0 Kosovo Macedonia Albania Montenegro BiH Serbia Kosovo Macedonia BiH Serbia Albania Montenegro Burimi: BEEPS 2013 Burimi: BEEPS 2013
Kosova ka potencialin pr t realizuar performanc t jashtzakonshme t rritjes n se p rdor dividendin e vet demografik... Piramida e popullsis : krahasim Kosova kundrejt BeH Bosnja dhe Hercegovina 10
...por vazhdon t ballafaqohet me papunsi t lart strukturore, norma t ul ta t pjes marrjes n fuqin pun tore, dhe ... Normat e aktivitetit si p rqindje e popullsis mbi 15 vje , 2015 Shkalla e papun sis n Kosov , p rqindje e FP-s , 2015 35.0 80 30.0 70 long term other 25.0 60 20.0 50 15.0 40 10.0 30 20 Hendeku m i madh gjinor n Ballkanin Per ndimo r 5.0 10 0.0 KSV BiH MKD SRB MNE ALB 0 ALB BiH KSV MKD MNE SRB SEE6 EU28 Burimet: Kalkulimet nga stafi i Bank s Bot rore n baz t enteve statistikore komb tare. Sh nim: Totali rajonal nuk e p rfshin Kosov n. Burimet: T dh nat nga entet statistikore komb tare dhe Eurostat 2015. Sh nim: T dh nat e Kosov s jan p r popullsin e mosh s 15-64 vje . 11
... varsi t madhe nga t ardhurat jasht pagave n ekonomit familjare... Kosova: Pjesa e t ardhurave sipas decilit t burimit dhe konsumit 2015 100% Pjesa e t ardhurave totale p r ekonomi familjare 90% 80% Other 70% Net income from own business 60% Domestic remittances 50% Foreign remittances Pensions 40% Social welfare receipts 30% Rent, dividends and interest 20% Per diem work Wages and salaries 10% 0% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Decili Burimi: HBS, Agjencia Statistikore e Kosov s 12
... q on drejt rnies s produktivitetit Pagat dhe produktiviteti n Kosov 300 250 200 150 100 50 2003Q4 2004Q4 2005Q4 2006Q4 2007Q4 2008Q4 2009Q4 2010Q4 2011Q4 2012Q4 2013Q4 2014Q4 Average Wage Public Average Wage private Average Wage GDP per worker(constant LCU) Burimi: T dh nat e Ministris s Financave. Sh nim 100= 2003Q4 13
Pavarsisht progresit n uljen e varfris, Kosova mbetet nj nga vendet m t varfra n Evrop BPV-ja reale p r krye banori, p rqindja e t ardhurave mesatare t BE-s p r krye banori Shkalla e varf ris n Kosov , 2000-2013 45 P rqindja e popullsis 60 40 50 35 40 30 30 25 Old series New series 20 20 10 15 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0 2000 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2009 2010 2011 2012 2013 ALB BIH KSV MKD MNE SRB SEE Burimi: Analiza e anketave t buxhetit t ekonomive familjare t Kosov s nga ana e stafit t Bank s Bot rore. Burimet: Kalkulimet nga stafi i Bank s Bot rore n baz t enteve statistikore komb tare. Sh nim: Totali rajonal nuk e p rfshin Kosov n. 14
Kosova n nj cikl t pafund... Remitancat / Ndihma Shtytja e k rkes s vendore Shkalla e lart e mospun simit n bujq si dhe pjes marrja e ul t n fuqin pun tore Baza e ngusht e prodhimit dhe produktiviteti i ul t Migrimi Joshja e madhe p r pun sim n sektorin publik/Rritja e pag s s rezervuar T tregtueshmet: Importet m dhat mallrave/performanc e vog l e eksporteve T patregtueshmet: zgjerimi i sektorit apo trysnia e mimeve Mungesa e krijimit t vendevet pun s Konkurrenca/pro duktiviteti i kufizuar Kufizimi i zgjerimit t biznesit/mund sive p r investime n t tregtueshme Baza e pamjaftueshme e kapitalit njer zor 15
Nevoja pr t ribalancuar rritjen kah produktiviteti m i lart dhe konkurrenca m e madhe: Reformat p r t mb shtetur ribalancimin e rritjes kah produktiviteti m i lart dhe konkurrueshm ria m e madhe: P rfitime margjinale n r nie: tkurrja e ODA p r shkak t zvog limit t brengave rreth siguris ; ngadal simi i ritmit t investimeve publike nga p rpjekjet p r rind rtim n t kaluar n; dinamizmi i sektorit t patregtuesh m pengohet nga tregu i vog l i brendsh m. Rritja e presionit shoq ror: tejzgjatja e shkall s s ul t t krijimit t vendeve t pun s, trysnit demografike dhe emigrimi. Aderimi n BE: transformimi strukturor dhe produktiviteti i shtuar p r t'u p rballur me forcat e tregut konkurrues dhe sigurimi i mund sis p r t z n hapin n t ardhura. Duke ruajtur disiplin n fiskale, t ricaktohen si prioritete shpenzimet publike dhe t riorientohet tatimi T p rmir sohet sigurimi i energjis me an t nj strategjie t p rballueshme dhe gjith p rfshir se energjetike T plot sohen rrjetet e infrastruktur s dhe ekspansioni i mjedisit t biznesit n sektor t e tregtuesh m p r t nxjerr p rfitime nga integrimi evropian. T forcohet p rfshirja duke nd rtuar kapitalin njer zor dhe duke ofruar mund si t barabarta me q llim t shfryt zimit t resurseve t papun sis /n npun simit. T p rmir sohet p rgjegj sia e administrimit t resurseve mjedisore dhe natyrore t Kosov s 16
Prioritetet kye Zvog limi i grykave t ngushta t infrastruktur s dhe krijimi i nj mjedisi afarist m josh s p r investime private dhe ekspansion t sektor ve t tregtuesh m P rfshirje m e madhe duke nd rtuar kapitalin njer zor dhe duke ofruar mund si t barabarta Administrim m i mir dhe produktivitet m i madh i resurseve natyrore Ruajtja e stabilitetit makroekonomik, duke riprioritetizuar shpenzimet publike Ribalancim i rritjes kah produktiviteti m i lart dhe konkurrenca m e madhe Rip rq ndrimi i agjend s s Kosov s p r rritje k rkon ruajtjen e disa prej ve orive t ekonomis s saj si gur themeltar, duke ngritur gjithnj e m shum shfryt zimin e faktor ve t prodhimit - resurset natyrore dhe njer zore - t cilat n m nyr kronike jan shfryt zuar pak apo aspak. Kjo do t ndihmoj n zgjerimin e mund sive q t varfrit t p rmir sojn mir qenien e tyre, zvog lojn varf rin , dhe promovojn prosperitetin e p rbashk t. N m nyr q t zgjerohet baza e ngusht e prodhimit t ekonomis , t'i jepet hov krijimit t vendeve t pun s, dhe t zvog lohet var sia e madhe nga importet, strategjia aktuale e Kosov s p r rritje duhet t ndryshohet p rgjat gjith spektrit p rmes politikave t reja shoq rore, strukturore, makroekonomike dhe t qeverisjes. 17
Prioritetet e hollsishme Ruajtja e stabilitetit makroekonomik Administrim m i mir dhe produktivitet m i madh i resurseve natyrore Zvog limi i grykave t ngushta t infrastruktur s dhe krijimi i nj mjedisi afarist m josh s Nd rtimi i kapitalit njer zor dhe ofrimi i mund sive t barabarta P rmir simi i qeverisjes, sundimit t s drejt s dhe klim s s investimeve Rritja e pun simit dhe produktivitetit t pun s p rmes arsimimit P rmir simi i alokimit dhe efi enc s s shpenzimeve publike Rritja e prodhimtaris bujq sore Forcimi i politikave dhe administrat s tatimore Garantimi i menaxhimit t q ndruesh m t resurseve natyrore Rritja e cil sis dhe barazis s mund sive p rmes politikave t pun s Reduktimi i grykave t ngushta energjetike Thellimi dhe zgjerimi i nd rmjet simit financiar Rritja e cil sis dhe barazis s mund sive p rmes mbrojtjes sociale Reduktimi i grykave t ngushta n transport Rritja e cil sis dhe barazis s mund sive p rmes sh ndet sis Reduktimi i grykave t ngushta n TIK 18
Prioritetet e hollsishme Ruajtja e stabilitetit makroekonomik, duke riprioritetizuar shpenzimet publike Harmonizimi m i af rt i buxhetit me nevojat zhvillimore dhe p rmir simi i alokimit dhe efi enc s s shpenzimeve publike: N nj ekonomi t euroizuar, kapaciteti p r mbajtjen e financave t sh ndosha publike duke zbatuar me sukses rregullat fiskale, shmangien e presioneve t shpenzimeve nga fushat joprioritare, dhe gjenerimin e t hyrave alternative sht me r nd si jetike p r t krijuar resurse t mjaftueshme t nevojshme p r investime publike p r t p rmir suar konkurrenc n dhe rritjen e investimeve nga sektori privat me rritjen e shpenzimeve t qeveris t financuara me huamarrje, duke mbrojtur popullat n e varf r dhe t ndjeshme nga goditjet e paparashikuara. N k t kontekst, el si p r thyerjen e grykave t ngushta dhe gjenerimin e rritjes s produktivitetit sht t dihet se cilat investime publike jan t nevojshme n cilat fusha, n m nyr q t vendoset baraspesha e duhur n mes t objektivave t stabilizimit dhe zhvillimit. Forcimi i politikave dhe administrat s tatimore: Plot simi i t gjitha nevojave fiskale do t jet m i v shtir n t ardhmen n se, si pritet, t hyrat kufitare do t bien me p rparimin e integrimit n BE dhe p rparimin e marr veshjeve p r tregti t lir . Nj zhvendosje graduale kah t hyrat vendore dhe tatimi i drejtp rdrejt sht e domosdoshme dhe e b shme. Politika tatimore gjithashtu duhet t reflektoj shkall n e pajtueshm ris , madh sia e ekonomis joformale (e cila sht vler sohet n 27-35 p r qind t bruto produktit vendor), dhe kapaciteti i administrat s tatimore p r t p rvet suar praktikat e duhura m t mira nd rkomb tare. Thellimi dhe zgjerimi i nd rmjet simit financiar sht me r nd si p r kanalizimin e kursimeve, duke p rfshir remitancat, n p rmjet sistemit formal financiar dhe drejt investimeve produktive dhe krijimit t vendeve t pun s. Kjo sht ve an risht e r nd sishme p r shkak se m shum se 98 p r qind e bizneseve jan mikrond rmarrje dhe NVM n pron si familjare. 20
Prioritetet e hollsishme Zvog limi i grykave t ngushta t infrastruktur s dhe krijimi i nj mjedisi m josh s p r biznes P rmir simi i qeverisjes dhe sundimit t s drejt s: Qeverisja e mir sht nj element i infrastruktur s s but q sht e domosdoshme p r nj ekonomi t tregut q funksionon mir , sht konkurruese, dhe novatore q ka flakur trash gimin socialiste. Zhvillimi i pamjaftuesh m dhe performanca e institucioneve t qeverisjes, ve an risht t metat e sistemit gjyq sor, jan nj penges madhore p r suksesin e biznesit. P r shkak se k to rritin kostot dhe rreziqet q lidhen me t b rit biznes, ato e inkurajojn ofrimin, dh nien, marrjen dhe lypjen e ryshfetit. Trajtimi i zbraz tirave n infrastruktur n e but do t ndihmoj n forcimin e kohezionit social. Begatimi i mjedisit t biznesit: Krijimi i nj kuadri efektiv ligjor, rregullator dhe administrativ p r qeverisjen e tregtis dhe investimeve do t ndihmoj n zmadhimin e kapaciteteve t bizneseve p r t i b r ball trysnive konkurruese dhe p r t u lidhur me zinxhir global t vler s, duke krijuar k shtu vende pune dhe duke nxitur rritjen e konkurrenc s, novacionit dhe produktivitetit. Ka nevoj p r t krehur nj num r t politikave q mb shtesin tregtin dhe investimet, duke p rfshir forcimin e t drejtave pron sore; reformimin dhe racionalizimin e licencimit; reformimin e inspektimeve; zbatimin e rregulloreve t dogan s dhe tregtis ; racionalizimin e sistemeve t standardizimit, akreditimit dhe certifikimit; rritjen e investimeve t huaja direkte dhe promovimin e eksportit; qart simin e kompetencave mbi konkurrenc n; dhe shtr ngimin e parametrave rregullues p r qeverisje t korporatave, raportim financiar dhe auditim. T sigurohen t drejtat pron sore: t zhvillohet tregu i tok s, dhe t bashk rendohet p rdorimi i t dh nave gjeografike komb tare. P r m tep r, Kosova tashm ka p rpar si krahasuese n disa mallra (veshjet, tekstilet dhe mallrat ushqimore) dhe sh rbime (t udh timit dhe t komunikimit). Prodhimtaria ka potencial jo vet m p r t nxitur t ardhurat dhe eksportet, por edhe p r t gjeneruar pun sim n mesin e pun tor ve t kualifikuar dhe t pakualifikuar. Duke pasur parasysh ndikimin e tyre t drejtp rdrejt n sektor t e tjer dhe n formimin e kapitalit njer zor, sh rbimet moderne, t cilat tashm jan nj burim madhor i t ardhurave, kan potencialin p r t transformuar ekonomin e Kosov s. Megjithat , prodhimtaria dhe sh rbimet moderne jan penguar nga mang sit e m dha rregullatore dhe infrastrukturore. Garantimi i furnizimit t besuesh m dhe t p rballuesh m me energji: Pasiguria e energjis ka kosto t r nda p r bizneset dhe sht pengesa m e madhe p r t rheqjen e Investimeve t Huaja Direkte t cil sis s lart n Kosov . T qenit t varur nga furnizuesit e jasht m nuk sht reale qoft nga pik pamja e siguris s furnizimit qoft nga pik pamja e kostos. Deficitet afatshkurtra t energjis mund t adresohen pjes risht me interkoneksionin e shtuar rajonal. Mir po n afat t gjat , pas marrjes parasysh t kostos s efekteve an sore mjedisore dhe sociale, alternativa e energjis me koston m t ul t ka gjasa t p rfshij nj p rzierje t energjis s rip rt ritshme, masave t efi enc s s energjis dhe nj termocentral t ri me l nd djeg se fosile q do t z vend sonte termocentralin e vjetruar me djegie th ngjilli, Kosova A. Nj studim i Bank s Bot rore, q tash sht duke u p rdit suar, q vler son opsionet e Kosov s p r furnizim do t vler soj alternativat e tilla t energjis . Tkurrja e grykave t ngushta n transport dhe TIK: N nj ekonomi t vog l dhe pa dalje n det, lidhshm ria sht kritike p r integrimin e suksessh m me tregjet rajonale dhe globale. Kosova ka investuar shum n kapital t ri fizik, por investimi n autostrada t reja rrezikon l nien m njan t investimeve tjera publike. Gjithashtu me r nd si strategjike p r konkurrenc n e Kosov s sht trajtimi i grykave t ngushta infrastrukturore n komunikimet digjitale t brezit t gjer , t cilat mund t hapin rrug n p r rritjen e t ardhurave dhe krijimin e vendeve t pun s. 21
Prioritetet e hollsishme P rfshirje m e madhe duke nd rtuar kapitalin njer zor dhe duke ofruar mund si t barabarta Rritja e pun simit dhe produktivitetit t pun s p rmes arsimimit: M shum vende pune dhe pun tor t m produktiv jan me r nd si jetike p r nd rtimin e kapitalit njer zor q sht i nevojsh m p r t garantuar q familjet me t ardhura t ul ta marrin pjes n dhe p rfitojn nga rritja ekonomike. Kosova ka nj popullsi t re dhe nj dividend demografik potencialisht t madh, q e b n agjend n e pun s aq m kritike. P rmir simi i cil sis dhe relevanc s s arsimit n t gjitha nivelet dhe garantimi i qasjes s barabart n mund sit e arsimimit n moshat e hershme sht hapi i par q duhet t plot sohet me m shum mund si p r t fituar shkatht sit q jan duke i k rkuar pun dh n sit privat . Zhvillimi i k tyre shkatht sive hap mund sit e pun simit p r paga, por gjithashtu mund t stimuloj m shum vet pun sim dhe sip rmarr si n fusha t tilla si agrobiznesi, vende pune t mund suara nga sektori i teknologjis s informacionit dhe komunikimit (TIK), si dhe sektor t tjer t sapodal . Duke pasur parasysh pjes marrjen skajsh m t ul t n fuqin pun tore n Kosov , nevojiten mund si t p rmir suara p r grat dhe pakicat. Rritja e cil sis dhe barazis s mund sive p rmes politikave t pun s, mbrojtjes sociale dhe sh ndet sis : P r p rfshirje dhe kohezion m t madh social, nevojiten politika p r t rritur mund sit p r t gjitha grupet pasurore, etnike dhe rajonale p r qasje n kujdes sh ndet sor, arsim dhe mbrojtje sociale n m nyr t barabart . Nj pjes e madhe e popullsis sht e ndjeshme ndaj goditjeve t papritura n t ardhura dhe rikthimit n varf ri, dhe rrjeta e siguris sociale ka zbraz tira t m dha. Nd rtimi i institucioneve, p rmir simi i sh njestrimit, dhe duke i b r m efikase shpenzimet publike n sh ndet si, arsim, sh rbime t pun simit, dhe asistenc sociale si instanc e fundit, do t promovoj mund si t barabarta dhe mbrojtje afatshkurt r. Duke pasur parasysh historin e Kosov s, sh njestrimi dhe mbulesa m e mir me mbrojtje sociale sht me r nd si par sore, dhe mb shtetja buxhetore duhet t drejtohet kah t varfrit dhe jo kah grupet e ve anta t interesit. Mang sit n p rfshirjen dhe pjes marrjen e grave n t gjitha nivelet e shoq ris paraqesin shqet sim madhor. Rezultatet sh ndet sore mund t p rmir sohen duke zhvendosur fokusin nga spitalet n kujdesin par sor, uj dhe kushtet sanitare p r t plot suar nevojat themelore. 22
Pyetjet A do t pajtoheshit q prioritetet e identifikuara nga SCD jan t duhurat p r Kosov n? Sipas pik pamjeve tuaja, cilat jan tri sfidat/pengesat e para p r zhvillimin e Kosov s, q duhet t tejkalohen p r t krijuar m shum vende pune dhe p r t rritur prosperitetin? Synimet e Grupit t Bank s Bot rore jan p r t'i dh n fund varf ris s skajshme dhe p r t promovuar prosperitetin e p rbashk t. P r t kontribuuar p r k to synime n Kosov , n cilat tri fushat prioritare duhet t p rqendroj v mendjen dhe resurset e veta WBG (GBB)- duke p rfshir dijenin /studimet - n pes vitet e ardhshme? Ku e shihni avantazhin krahasues t nj institucioni t till si WBG (GBB)? 23
