Vakadidike Veiwekani kei na Solia ni Vakavakarau
ITK 701 FIJIAN LANGUAGE VARITIES
NA VAKADIDIKE VAKAVANUA VAKAITAUKEI
Lecture 4 2020
iValavala ni VVV – Una Nabobo-Baba
Vakavakarau :
•
Yaqona – isevusevu,
- ka ni loloma/vakavinavinaka, veisiko
tauvimate, qase, sucu ni gone, weka
Vosa e vakayagataki – vakarokoroko
iWalewale/iMoimoi – rakorako
iSulusulu – me sotava na nanamaki
iVakarau dodonu ni soli ka ni
loloma/vakavinavinaka
Talanoa
•
Veitalanoa bibi (formal) – yaqona,
vakatabakidua vei so
•
Veitalanoa mamada (informal) – e sega ni bibi
sara, dola raraba, gunu yaqona ena taudaku ni
gauna
•
VVV – vakayagataki na talanoa mai -
veitarotarogi katoni ,
-
sala ni veiwasei tukutuku
-
Sega ni dau vakayacori ena vanua lala; vanua e
tiko na kena ivakarau kei na nodra nanamaki o
ira era kauwai.
•
Vauci ena ivakarau ni veiwekani kei na kena
isema (rules of relationship & kinship) , sala ni
kila ka kei na vuku, kei na rai me baleti
vuravura (worldviews).
•
Taro e so e dusidusi ni ivakarau ni Talanoa e na
VVV
Na ivakarau dodonu cava e muri mera kerei
kina na itukutuku/vuku?
•
Me tarogi vakacava na taro me kua ni rogo
kaukauwa?
•
Na cava soti na ivakarau, yavu se iwalewale e
dusia tiko na ivakarau ni vakatataro?
•
O cei e rawa ni taro, ocei e rawa ni sauma na
taro? O cei dina e
taqomaka/maroroya/taukena tiko na vuku?
•
E cei e dodonu me vosa e na vuku ni
yavusa/mataqali/tokatoka? E na digitaki
vakacava o ira mera soli tukutuku me kua ni
guilecavi se beci kina o ira na kena vo?
•
Na cava soti e na vakatautaki na vakadidike se
talanoa ena iyalayala ni vanua?
Na ivakarau ni veitalanoa
•
Na ivakarau ni veiTalanoa ena vakatau ena
veika qo:
Yabaki, yavusa kei na itutu - vakaitavi
itutu, , marama/turaga kei na nona yavusa o
daunivakadidike se o koya e kerea na vuku
O ira na tiko mera rogoca me
vakadinadinataka na itukutuku e soli tiko
Nona itutu o koya e kerei me talanoa
Na yaqona e vakacabori e liu me kerei kina o
koya e vosa me vosa kei na yaqona e
vakarautaka o taukei ni vale – me gunuvi ena
gauna ni veitalanoa/talanoa
•
Na iloloma e vakaraitaki/vakacabori matai ni qai
yaco yani
•
Na mataqali taro e tarogi
•
Iyalayala ni yavusa/vanua
•
Ena vakatau ena ivakarau, itovo, valavala
vakavanua, na veika e bibi kei bula dina e
bulataki tiko ena vanua na veika e rawa/sega ni
rawa ni cakava o daunivakadidike –
galala/veivakadonui
Daunivakadidike itaukei (insider)
•
iTavi me vakaitavitaki koya kina e na loma ni
yavusa/mataqali/matavuvale
•
Laurai ni taleitaka na vakaitavitaki koya ena
veika ni yavusa, sega ga ni nona vakadidike
(dau nanumi koya ga vaka i koya)
•
Baleta na sala ni veiwekani, ena sega ni
rawa/tabu me vosa vei ira e so
•
Kevaka e tawavanua o daunivakadidike –
muria na ivalavala vakavanua ni kerea na
veitalanoa/talanoa kei na turaga ni
yavusa/vanua
•
E na tiko o ira na tomana na daunivakadidike
(sega ni veitalanoa duadua kei na turaga) –
matanivanua, weka -yaqona
•
E na vosa tiko vakalevu na turaga ena gauna ni
talanoa
•
Kevaka e tiko na tauvimate ena vuvale nei
koya e na talanoa/vakatarogi, ena sikovi rawa
mada e liu
•
Kevaka e rau veikani voleka se tautauvata na
nodrau itutu, e rawarawa, rawa tale ga ni sega
ni vakamuri na kena ivalavala vakavanua
•
Ke veitabui – e na vakarautaki dua tale o
daunivakadidike me vosa e na vukuna
•
Ke vasu o daunivakadidike ena rawa ni rawa
vinaka na ka e vakadikeva – ena qai vakatau e
na nodra vakamareqeti na vasu.
VVV kei na Vakadidike vakaVulagi
•
E duidui na nodrau:
nanamaki me baleta na vakadidike
rai me baleta ‘na cava soti e vakatokai me
vuku’, kena ivakarau dodonu me vakarautaki e
na vakadidike, ni dua e toso mai na vuravura
ni vuli i na koro vakaViti
Duidui ni nanamaki.
A: Na vakasama mai taudaku (objective) /e loma
(subjective) me tautauvata na kedrau bibi
VAKAVULI
•
Me vulagi o daunivakadidike
– e rawa ni sega ni wili me
vakadidike kevaka e itaukei
VAKAVANUA
•
Na itaukei e dodonu me kila
na veika e baleti koya
Gauna
Vakavuli
•
E tiko ena loma ni gauna
yalataki – kua ni vakalusia
na nodra gauna na
vakatarogi
•
E vakayacori ena dua na
loma ni ituvatuva ni
cakacaka kei na veika e yaco
vakavanua
•
E sega ni vakatabakidua e
na dua na gauna - talanoa
Na Lewa kei na Veivakadonui
vakavuli
•
E tiko na komiti (ilawalawa) e
nona na vakatulewataka na
veika me baleta na vakadidike
•
E ra sainitaka na fomu na
vakatarogi ni na na sega ni
vakaleqai e na itukutuku , e na
sega mada ni vakayagataki ni
ra sega ni vakayadonuya
vakavanua
•
E sega ni vinakata na
sainitaka na fomu – ciqomi
ni isevusevu e
vakatawayagataka na fomu
•
E vakamatatataki
vakamatailalai ena vosa ni
sevusevu na inaki – soli na
kena veivakalougatataki
Curu i na Vanua ni vakadidike
vakavuli
•
Vakayagataki na fomu ni
veivakadonui kei na
vakaitavi me kilai kina se
rawa na curu se sega
•
E na vakadikeva matua na
fomu na komiti ni bera ni
lako o daunivakadidike
•
E veitalanoataki mada
vakamalua kei na veika
vivinaka e na kauta mai na
vakadidike vei ira, kerei
vakamalua mera saini (e
levu era na sega ga ni via
saini
Iwalewale ni vakadidike
vakavuli
•
Vakayagataki ga e vica na
veika bibi mera talanoataka
/vakamacalataka na
vakatarogi - kua ni kania na
gauna
vakavanua
•
Koro e baleta na bula
vakaveiwekani.
•
Na iwalewale e vakayagataki e
tukuna na nona rokova na
lewe nikoro kei na veiwekani
cava e tiko
•
Me rogoca na nodra
ivakamacala na itaukei ni vuku
– kua ni kauta mai na nona
vuku (tukuni koya, sega ni
veiganiti, vakilakila, taro
nakita)
iWasewase ni vuku
vakavuli
•
E wasea na vuku –
vakatabani vuli, lesoni, &s
vakavanua
•
E sega ni dauveitalanoataki
vakaveitalia na veika e bibi
vei keda
•
E sega ni vakaduiduitaka na
bibi ni tamata kei na vanua
– veika e noda (vanua,
waitui
vakavanua
•
Na vuku bibi vakaitaukei e
sega ni wasea na
qele/veikau, waitui kei ira
era taukena/vu
•
E sega ni dau veitalanoataki
tu e matanalevu na vuku
bibi, e tiki ni nodra bula na
tamata
iTaukei ni vakadidike/Vuku
vakavuli
•
E nona na koronivuli
(univesiti)
•
O daunivakadidike e nona
itavi me vakayacora na
gagadre ni koronivuli kei na
kena ituvatuva – vakadonui
na vakadidike ena vuravura
ni vuli – e na qai rawa na
matanivola e sasagataki tiko
vakavanua
•
e dua ena lewe ni dua na
yavusa ena nona bula
taucoko vakavo ke vakasavi
vakadua /vakatalai vakadua
•
Na e taukena e dua, cakava
se rawata e tukuna na
yavusa/vanua e cavutu mai
kina.
E na qai tomani tale yani……..
This lecture explores various Fijian language varieties, focusing on customs, traditions, and societal relationships within Fijian culture. Topics covered include Yaqona ceremonies, communication etiquette, and rules of engagement. The importance of respect, reciprocity, and kinship ties are highlighted throughout the discussion.
Download Presentation
Please find below an Image/Link to download the presentation.
The content on the website is provided AS IS for your information and personal use only. It may not be sold, licensed, or shared on other websites without obtaining consent from the author.If you encounter any issues during the download, it is possible that the publisher has removed the file from their server.
You are allowed to download the files provided on this website for personal or commercial use, subject to the condition that they are used lawfully. All files are the property of their respective owners.
The content on the website is provided AS IS for your information and personal use only. It may not be sold, licensed, or shared on other websites without obtaining consent from the author.
E N D
Presentation Transcript
ITK 701 FIJIAN LANGUAGE VARITIES NA VAKADIDIKE VAKAVANUA VAKAITAUKEI Lecture 4 2020
iValavala ni VVV Una Nabobo-Baba Vakavakarau : Yaqona isevusevu, - ka ni loloma/vakavinavinaka, veisiko tauvimate, qase, sucu ni gone, weka
Vosa e vakayagataki vakarokoroko iWalewale/iMoimoi rakorako iSulusulu me sotava na nanamaki iVakarau dodonu ni soli ka ni loloma/vakavinavinaka
Talanoa Veitalanoa bibi (formal) yaqona, vakatabakidua vei so Veitalanoa mamada (informal) e sega ni bibi sara, dola raraba, gunu yaqona ena taudaku ni gauna
VVV vakayagataki na talanoa mai - veitarotarogi katoni , - sala ni veiwasei tukutuku - Sega ni dau vakayacori ena vanua lala; vanua e tiko na kena ivakarau kei na nodra nanamaki o ira era kauwai.
Vauci ena ivakarau ni veiwekani kei na kena isema (rules of relationship & kinship) , sala ni kila ka kei na vuku, kei na rai me baleti vuravura (worldviews). Taro e so e dusidusi ni ivakarau ni Talanoa e na VVV Na ivakarau dodonu cava e muri mera kerei kina na itukutuku/vuku?
Me tarogi vakacava na taro me kua ni rogo kaukauwa? Na cava soti na ivakarau, yavu se iwalewale e dusia tiko na ivakarau ni vakatataro? O cei e rawa ni taro, ocei e rawa ni sauma na taro? O cei dina e taqomaka/maroroya/taukena tiko na vuku?
E cei e dodonu me vosa e na vuku ni yavusa/mataqali/tokatoka? E na digitaki vakacava o ira mera soli tukutuku me kua ni guilecavi se beci kina o ira na kena vo? Na cava soti e na vakatautaki na vakadidike se talanoa ena iyalayala ni vanua?
Na ivakarau ni veitalanoa Na ivakarau ni veiTalanoa ena vakatau ena veika qo: Yabaki, yavusa kei na itutu - vakaitavi itutu, , marama/turaga kei na nona yavusa o daunivakadidike se o koya e kerea na vuku
O ira na tiko mera rogoca me vakadinadinataka na itukutuku e soli tiko Nona itutu o koya e kerei me talanoa Na yaqona e vakacabori e liu me kerei kina o koya e vosa me vosa kei na yaqona e vakarautaka o taukei ni vale me gunuvi ena gauna ni veitalanoa/talanoa
Na iloloma e vakaraitaki/vakacabori matai ni qai yaco yani Na mataqali taro e tarogi Iyalayala ni yavusa/vanua Ena vakatau ena ivakarau, itovo, valavala vakavanua, na veika e bibi kei bula dina e bulataki tiko ena vanua na veika e rawa/sega ni rawa ni cakava o daunivakadidike galala/veivakadonui
Daunivakadidike itaukei (insider) iTavi me vakaitavitaki koya kina e na loma ni yavusa/mataqali/matavuvale Laurai ni taleitaka na vakaitavitaki koya ena veika ni yavusa, sega ga ni nona vakadidike (dau nanumi koya ga vaka i koya)
Baleta na sala ni veiwekani, ena sega ni rawa/tabu me vosa vei ira e so Kevaka e tawavanua o daunivakadidike muria na ivalavala vakavanua ni kerea na veitalanoa/talanoa kei na turaga ni yavusa/vanua E na tiko o ira na tomana na daunivakadidike (sega ni veitalanoa duadua kei na turaga) matanivanua, weka -yaqona
E na vosa tiko vakalevu na turaga ena gauna ni talanoa Kevaka e tiko na tauvimate ena vuvale nei koya e na talanoa/vakatarogi, ena sikovi rawa mada e liu Kevaka e rau veikani voleka se tautauvata na nodrau itutu, e rawarawa, rawa tale ga ni sega ni vakamuri na kena ivalavala vakavanua
Ke veitabui e na vakarautaki dua tale o daunivakadidike me vosa e na vukuna Ke vasu o daunivakadidike ena rawa ni rawa vinaka na ka e vakadikeva ena qai vakatau e na nodra vakamareqeti na vasu.
VVV kei na Vakadidike vakaVulagi E duidui na nodrau: nanamaki me baleta na vakadidike rai me baleta na cava soti e vakatokai me vuku , kena ivakarau dodonu me vakarautaki e na vakadidike, ni dua e toso mai na vuravura ni vuli i na koro vakaViti
Duidui ni nanamaki. A: Na vakasama mai taudaku (objective) /e loma (subjective) me tautauvata na kedrau bibi VAKAVULI VAKAVANUA Me vulagi o daunivakadidike e rawa ni sega ni wili me vakadidike kevaka e itaukei Na itaukei e dodonu me kila na veika e baleti koya
Gauna Vakavuli vakavanua E sega ni vakatabakidua e na dua na gauna - talanoa E tiko ena loma ni gauna yalataki kua ni vakalusia na nodra gauna na vakatarogi E vakayacori ena dua na loma ni ituvatuva ni cakacaka kei na veika e yaco
Na Lewa kei na Veivakadonui vakavuli vakavanua E sega ni vinakata na sainitaka na fomu ciqomi ni isevusevu e vakatawayagataka na fomu E vakamatatataki vakamatailalai ena vosa ni sevusevu na inaki soli na kena veivakalougatataki E tiko na komiti (ilawalawa) e nona na vakatulewataka na veika me baleta na vakadidike E ra sainitaka na fomu na vakatarogi ni na na sega ni vakaleqai e na itukutuku , e na sega mada ni vakayagataki ni ra sega ni vakayadonuya
Curu i na Vanua ni vakadidike vakavuli E veitalanoataki mada vakamalua kei na veika vivinaka e na kauta mai na vakadidike vei ira, kerei vakamalua mera saini (e levu era na sega ga ni via saini Vakayagataki na fomu ni veivakadonui kei na vakaitavi me kilai kina se rawa na curu se sega E na vakadikeva matua na fomu na komiti ni bera ni lako o daunivakadidike
Iwalewale ni vakadidike vakavuli vakavanua Koro e baleta na bula vakaveiwekani. Na iwalewale e vakayagataki e tukuna na nona rokova na lewe nikoro kei na veiwekani cava e tiko Me rogoca na nodra ivakamacala na itaukei ni vuku kua ni kauta mai na nona vuku (tukuni koya, sega ni veiganiti, vakilakila, taro nakita) Vakayagataki ga e vica na veika bibi mera talanoataka /vakamacalataka na vakatarogi - kua ni kania na gauna
iWasewase ni vuku vakavuli vakavanua E sega ni dauveitalanoataki vakaveitalia na veika e bibi vei keda E wasea na vuku vakatabani vuli, lesoni, &s E sega ni vakaduiduitaka na bibi ni tamata kei na vanua veika e noda (vanua, waitui
vakavanua Na vuku bibi vakaitaukei e sega ni wasea na qele/veikau, waitui kei ira era taukena/vu E sega ni dau veitalanoataki tu e matanalevu na vuku bibi, e tiki ni nodra bula na tamata
iTaukei ni vakadidike/Vuku vakavuli vakavanua e dua ena lewe ni dua na yavusa ena nona bula taucoko vakavo ke vakasavi vakadua /vakatalai vakadua E nona na koronivuli (univesiti) O daunivakadidike e nona itavi me vakayacora na gagadre ni koronivuli kei na kena ituvatuva vakadonui na vakadidike ena vuravura ni vuli e na qai rawa na matanivola e sasagataki tiko Na e taukena e dua, cakava se rawata e tukuna na yavusa/vanua e cavutu mai kina.
